จิตวิทยาการกีฬา

จิตวิทยากับ Paralympic Games (2)

จิตวิทยากับ Paralympic Games (2)

เรามาต่อกันครับกับกีฬาพาราลิมปิก (Paralympic Games) ที่สิ้นสุดไปแล้ว เมื่อวันที่ 8 กันยายน 2567 หลายๆ ท่านคงทราบแล้วน่ะครับว่าการแข่งขันครั้งนี้ทีมชาติไทยทำสถิติผลการแข่งขันดีที่สุดนับแต่เราเข้าร่วมการแข่งขัน ในปี พ.ศ. 2527 (ค.ศ. 1984) ผลการแข่งขันในครั้งนี้ทีมชาติไทยได้ 6 เหรียญทอง 11 เหรียญเงิน และ 13 เหรียญทองแดง เป็นที่ 1 ของประเทศในเอเชียใต้ อันดับ 6 ในทวีปเอเชีย และอันดับที่ 21 ของโลก

อย่างไรก็ตามในองค์ประกอบของความสำเร็จของนักกีฬาระดับโลกเหล่านี้ ก็ไม่ได้แตกต่างจากนักกีฬาโอลิมปิคสำหรับคนไม่พิการ แต่นักกีฬาพาราลิมปิคหลาย ๆคนมาเล่นกีฬาเพื่อความเป็นเลิศนี้เมื่อมีอายุมากแล้ว ไม่ได้เริ่มต้นเล่นตั้งแต่ตอนเด็ก ๆ เหมือนนักกีฬาทั่วไป ดังนั้นด้านของกายและใจของนักกีฬาจึงถือว่าต้องมีความอดทนมุ่งมั่นทุมเทอย่างมาก ความสามารถของนักกีฬาหลายๆ คนก็เหลือเชื่อมากเช่น นักกีฬายิงธนู Sheetal Devi ทีมชาติอินเดีย วัย 17 ปี ที่ได้เหรียญทองแดง และเธอได้เหรียญทองจากการแข่งขันในรายการ Asian Para Games ในปี ค.ศ. 2022 ความโดดเด่นของ Devi คือเธอยิงธนูด้วยการใช้เท้า และปากเป็นอวัยวะสำคัญในการยิง ไม่ใช่แขน เหมือนนักกีฬาคนอื่น ๆ นับว่าเป็นความมหัศจรรย์ในการแข่งขันกีฬาคนพิการในระดับนานาชาติชนิดหนึ่ง

ในเรื่องของจิตใจนักกีฬาที่เข้าร่วมการแข่งขันกีฬาพาราลิมปิค ครั้งนี้ ก็มีลักษณะที่ไม่ต่างกับนักกีฬาบุคคลทั่วไป ประเด็นที่นักจิตวิทยาการกีฬาเข้าไปส่งเสริม สนับสนุนในระหว่างการแข่งขันก็มีเช่นเดียวกัน เช่น ความตื่นเต้น ความเครียด ความวิตกกังวล และอาการนอนไม่หลับก่อนการแข่งขัน ซึ่งมีสาเหตุสำคัญมาจากการคาดหวังผลการแข่งขัน โดยเฉพาะเมื่อความคาดหวังการแข่งขัน ที่นักกีฬาและผู้ที่เกี่ยวข้องอยากได้ ไม่ว่าจะมาจากเหตุผลใดก็ตาม เช่น สร้างชื่อเสียงให้กับสมาคมฯ เงินรางวัลที่จะได้รับ ชื่อเสียงเกียรติยศ การได้รับการยอมรับในสังคม และหน้าที่การงาน

ดังนั้นเมื่อนักกีฬาที่มีร่างกายที่ยากลำบากอยู่แล้ว กลับต้องมาอยู่ในสถานการณ์ของความคาดหวัง ความอยากที่ผลเป็นหลัก ยิ่งเป็นเรื่องยาก เพราะการคาดหวังที่ผลการแข่งขัน นอกจากเราไม่จำเป็นต้องให้ความสำคัญมากแล้ว การมีความคาดหวังของชัยชนะ เหรียญรางวัลและเงินรางวัล การคาดหวังผลยังเป็นเรื่องที่ควบคุมไม่ได้ด้วยตัวเราเองทั้งหมด เพราะขณะที่เรากำลังแข่งขันเราแข่งขันกับนักกีฬาคนอื่น ๆ ไม่ใช่แข่งขันกับตัวเองอย่างเดียว ที่นำไปสู่การควบคุมที่ยากกว่าการควบคุมพฤติกรรมการเล่นของเราเอง

เมื่อนักกีฬาตกอยู่ในสถานการณ์ดังกล่าวทั้งก่อน ระหว่างและหลังการแข่งขันแล้ว นักจิตวิทยาการกีฬาก็ต้องช่วยทำให้นักกีฬาสามารถอยู่กับสถานการณ์และสภาพแวดล้อมนั้นได้อย่างเหมาะสม

ในการสนับสนุนทางด้านวิทยาศาสตร์การกีฬาของการกีฬาแห่งประเทศไทย และกองทุนกีฬาชาติครั้งนี้ เรามีนักจิตวิทยาการกีฬาที่ร่วมทำงานและให้ความช่วยเหลือนักกีฬา จำนวน 4 คน ที่ให้ความช่วยเหลือทั้งในศูนย์อำนวยการและปฏิบัติการทางวิทยาศาสตร์การกีฬา (Thai House) และในหมู่บ้านนักกีฬา

การให้คำปรึกษาและทบทวนการควบคุมจิตใจให้มีความพร้อมก่อน และระหว่างการแข่งขันที่นักจิตวิทยาการกีฬาที่พบบ่อยที่สุดคือเรื่องของความเครียดและความวิตกกังวลกับผลการแข่งขัน เหตุผลส่วนใหญ่คือความคาดหวังและความวิตกกังวลจากความไม่มั่นใจว่าจะได้ผลที่ดี ตรงตามที่คนคาดหวัง ตรงตามที่สังคมคาดหวัง นักกีฬาที่มีผลงานดี มีประวัติดี ก็จะมีความรู้สึกนี้อยู่ เหมือนที่เราพูดกันอยู่เสมอว่า “การเป็นแชมป์มีความยากอยู่แล้ว แต่การรักษาแชมป์ยากกว่า” นักจิตวิทยาการกีฬาจึงเข้าไปในส่วนของการรับรู้ความรู้สึกนี้ ชี้ให้นักกีฬาเห็นว่าตัวนักกีฬากำลังคิด รู้สึกอย่างไร และส่งผลต่อจิตใจและการเล่นอย่างไร รวมทั้งการให้ข้อแนะนำในการตัดสินใจเลือกที่จะทำและตัดสินใจที่เหมาะสม และนักกีฬามีความสุข กล้าตัดสินใจทำ ไม่ว่าผลของการตัดสินใจจะออกมาอย่างไร

เทคนิคการทบทวนทักษะทางจิตวิทยาการกีฬา เช่น การจินตภาพ การพูดกับตัวเอง การปรับเป้าหมายที่ชัยชนะ ที่ควบคุมด้วยเราเองคนเดียวไม่ได้ เป็นการปรับเป้าหมายที่นักกีฬาสามารถควบคุมได้จริงจะดีกว่า จึงถูกนำมาใช้ เช่น ปรับเป้าหมายที่เกี่ยวข้องกับวิธีการเล่น ขบวนการต่าง ๆที่ส่งผลต่อการเล่นให้มากที่สุด

อีกประการที่สำคัญกับวิธีการที่ช่วยให้การเล่นกีฬามีประสิทธิภาพมากขึ้น ดีขึ้น สนุกขึ้น ควบคุมได้มากขึ้นคือ การอยู่กับปัจจุบัน อยู่กับสิ่งที่นักกีฬาสามารถควบคุมได้และส่งผลต่อการแข่งขันมากที่สุด

จะเห็นได้ว่า ไม่ว่านักกีฬาคนพิการหรือนักกีฬาที่มีร่างกายปกติ มีองค์ประกอบของความเป็นเลิศ (กาย ทักษะ ใจ) ที่เหมือนกัน แต่อาจจะมีในรายละเอียดอยู่บ้างจากสถานภาพด้านร่างกาย ทักษะและระดับของจิตใจ ที่ต้องปรับให้เหมาะสม

มาเชียร์นักกีฬาไทยกันครับ ไม่ว่าจะเป็นนักกีฬาปกติหรือนักกีฬาคนพิการ

ผศ. ดร. นฤพนธ์ วงศ์จตุรภัทร
คณะวิทยาศาสตร์การกีฬา มหาวิทยาลัยบูรพา
นายกสมาคมจิตวิทยาการกีฬาประยุกต์แห่งประเทศไทย