เอกลักษณ์ประจำชาติไทย

เขียน…เมื่อมีลมหายใจ ๒
เอกลักษณ์ประจำชาติไทย

ทันทีที่รัฐบาลประกาศและกำหนดให้ นาค เป็นเอกลักษณ์ประจำชาติไทย ประเภทสัตว์ในตำนานเพื่อต่อยอด Soft Power โดย ครม. เห็นชอบด้วยเมื่อวันที่ 1 พฤศจิกายน 2565 โดยการนำทุนวัฒนธรรมมาขับเคลื่อนเศรษฐกิจสร้างสรรค์เพื่อเพิ่มพูนมูลค่าทางเศรษฐกิจ สร้างสรรค์และนำรายได้เข้าประเทศในเชิงสัญลักษณ์ เพื่อสร้างให้เกิดการเรียนรู้ประวัติศาสตร์ เอกลักษณ์และวัฒนธรรมของชาติ ฉันรู้สึกปีติสุขแบบยากอธิบาย สิ่งที่ฉันนึกถึงคือ เธอ และเขาของเธอ นั่นเอง

นาค มีคติความเชื่อที่ปรากฏในสังคมไทยมายาวนาน มีความเกี่ยวพันกับวิถีชีวิตของคนไทย สะท้อนถึงตำนาน และความเชื่อแต่อดีต สื่อออกมาทางขนบธรรมเนียม ประเพณี ศิลปวัฒนธรรม พิธีกรรมต่างๆ มาจนถึงปัจจุบัน เป็นผู้พิทักษ์ พระพุทธศาสนา เป็นบันไดเชื่อมโยงระหว่างโลกกับสวรรค์ บั้งไฟพญานาค ในวันออกพรรษา เป็นปรากฏการณ์ที่เกิดขึ้นที่แม่น้ำโขง จังหวัดหนองคาย และจังหวัดบึงกาฬเท่านั้น มีลักษณะเป็นลูกกลม เรืองแสงลอยขึ้นจากน้ำไปบนอากาศ แสงที่ลอยขึ้นจะวูบวาบ และหายไปบนท้องฟ้า ปราศจากควัน เสียง กลิ่น ไม่มีสะเก็ด ไม่โค้งตกลงมาหรือแตกออก ระยะที่ขึ้นของดวงไฟประมาณ 50-150 เมตร ปรากฏการณ์นี้มีมาตั้งแต่โบราณกาล ด้วยความเชื่อว่าพญานาคอาศัยอยู่ใต้บาดาลในลำน้ำโขง จะปล่อยลูกไฟในวันขึ้น 15 ค่ำ เดือน 11 ของทุกๆ ปี เพื่อบูชาองค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า เมื่อพระองค์เสด็จกลับสวรรค์ชั้นดาวดึงส์ รวมทั้งประเพณีการไหลเรือไฟ เรือที่ตกแต่งขึ้นเพื่อแทนพญานาคเพื่อลอยบูชาพระพุทธบาท นาคจึงเป็นสัญลักษณ์ที่สะท้อนวัฒนธรรมของประชาชนชาวไทยอย่างแน่นแฟ้น

คณะกรรมการวัฒนธรรมแห่งชาติ จึงมอบหมายให้กรมศิลปากร สำนักช่างสิบหมู่ ดำเนินการร่างต้นแบบ นาค ซึ่งภาคต้นแบบนี้สื่อให้เห็นภาพรวม คติความเชื่อเกี่ยวกับนาค เป็นรูปพญานาคสี่ตระกูล คือ ตระกูลวิรูปักษ์ (สีทอง) ตระกูลฉัพพยาปุตตะ (สีรุ้ง)  ตระกูลเอราปถ (สีเขียว) ตระกูลกัณหาโคตมะ (สีดำ) และมีนาคตัวใหญ่สุดคือ นาควาสุกรี ที่มีความเกี่ยวพันเนื่องสัมพันธ์กับพระพุทธศาสนา และพระมหากษัตริย์ ซึ่งจะมีรายละเอียด เกี่ยวกับคลื่นน้ำ ศาสนสถานสื่อให้เห็นนาคเป็นสัญลักษณ์แห่งน้ำ และความอุดมสมบูรณ์มีบทบาทเป็นผู้พิทักษ์รักษาพระพุทธศาสนา พิธีกรรมต่างๆ แม้แต่ 3 สถาบันหลักของชาติ ซึ่งได้แก่ ชาติ ศาสนา พระมหากษัตริย์ ล้วนมีเรื่องราวของนาคเข้ามาเกี่ยวข้อง เรื่องของนาคจึงปรากฏอยู่ในทุกภูมิภาคของไทยเรา

นาค จึงเป็นต้นแบบความเชื่อในตำนาน ในพระพุทธศาสนา ความศรัทธา จนเป็นที่มาของการสร้างสรรค์ให้เป็นสัญลักษณ์ประจำชาติไทยและเป็นตราของแผ่นดิน สืบไป! 

สุชาภา ผลชีวิน