แก้วใจจุลจอม : อนุสรณ์สถานแห่งความอาลัยรัก (4)

อนุสรณ์สถานแห่งความอาลัยรัก (4)

พระวิมาดาเธอ พระองค์เจ้าสายสวลีภิรมย์ กรมพระสุทธาสินีนาฏ ปิยะมหาราชปดิวรัดา (เจ้าของตึก ๒๗) ทรงพระนามเดิมว่า หม่อมเจ้าหญิงสาย เป็นพระธิดาในพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหมื่นภูมินทรภักดี ประสูติเมื่อเดือนสิงหาคม พ.ศ. ๒๔๐๔ ในรัชกาลที่ ๕ ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ สถาปนาขึ้นเป็นพระอรรคชายาเธอ มีพระเจ้าลูกเธอรวม ๔ พระองค์ ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ สถาปนาพระอิสริยยศเป็นพระอรรคชายาเธอ พระองค์เจ้าสายสวลีภิรมย์ กรมขุนสุทธาสินีนาฏ เมื่อ พ.ศ. ๒๔๓๑ ต่อมาในรัชกาลที่ ๗ ทรงได้รับการสถาปนาพระอิสริยยศขึ้นเป็น พระวิมาดาเธอฯกรมพระสุทธาสินีนาฏ ปิยะมหาราชปดิวรัดา

ในรัชกาลที่ ๕ พระวิมาดาเธอฯ ได้ทรงปฏิบัติราชการสนองพระมหากรุณาธิคุณในหน้าที่อำนวยการห้องพระเครื่องต้น ซึ่งในสมัยนั้นถือว่าเป็นภารกิจและหน้าที่ที่สำคัญมากต้องเป็นบุคคลที่ได้รับความไว้วางพระราชหฤทัยอย่างยิ่ง จึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯให้ปฏิบัติการสนองพระมหากรุณาธิคุณในหน้าที่นี้

พระวิมาดาเธอฯ ประชวรและสิ้นพระชนมายุ ณ พระตำหนักที่ประทับในสวนสุนันทา เมื่อวันที่ ๒๓ มิถุนายน พ.ศ. ๒๔๗๒ พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัวเสด็จพระราชดำเนินสรงน้ำพระศพ และทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯให้เชิญพระศพประดิษฐาน ณ พระที่นั่งนงคราญสโมสร ในการพระราชทานเพลิงได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯพระราชทานพระเกียรติอันสูงส่ง โดยโปรดเกล้าฯพระราชทานโกศทองใหญ่ ซึ่งเป็นพระโกศสำหรับทรงพระบรมศพสมเด็จพระมหากษัตราธิราชเจ้า และสมเด็จพระบรมราชินีนาถ มาทรงพระศพพระวิมาดาเธอฯในการพระราชกุศลออกพระเมรุ และในการเชิญพระศพสู่พระเมรุท้องสนามหลวงด้วย นับว่าพระวิมาดาเธอฯ ทรงเป็นผู้หนึ่งซึ่งมีพระมหากรุณาธิคุณกับสวนสุนันทา เสมือนหนึ่งผู้ดูแลรักษาวังสุนันทาจนสิ้นพระชนม์ ณ พระตำหนัก (ตึก ๒๗ )

ตึก ๒๘  สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ามาลินีนพดารา ศิรินิภาพรรณวดี กรมขุนศรีสัชนาลัยสุรกัญญา เป็นพระราชธิดาองค์ที่ ๔๙  ในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ที่ ๓ ในพระวิมาดาเธอฯ ประสูติในพระบรมมหาราชวัง เมื่อวันที่ ๓๑ กรกฎาคม พ.ศ.๒๔๒๘ เดิมดำรงพระยศเป็น พระเจ้าลูกเธอ พระองค์เจ้า ได้รับพระราชทานสถาปนาพระยศเป็น พระเจ้าลูกเธอ เจ้าฟ้าหญิง เมื่อ พ.ศ. ๒๔๓๑ ต่อมาเมื่อพุทธศักราช ๒๔๓๙ ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ พระราชทานพระสุพรรณบัฏเฉลิมพระนามาภิไธย เป็นสมเด็จพระเจ้าลูกเธอ เจ้าฟ้ามาลินีนพดารา ศิรินิภาพรรณวดี ทรงศักดินา ๒๐๐๐๐ ตามพระราชกำหนดอย่างสมเด็จพระเจ้าลูกเธอเจ้าฟ้าฝ่ายใน

หลังอาณาบริเวณที่เป็นอาคารเรียน ข้ามฝั่งคลองไปอีกฟากหนึ่ง เป็นเขตตึกพักนักศึกษา เดิมเป็นอาณาบริเวณที่ประทับพระเจ้าลูกเธอในรัชกาลที่ ๕ ซึ่งดำรงพระยศเป็นพระองค์เจ้า และเป็นที่พำนักของท่านเจ้าจอมมารดา และท่านเจ้าจอมในรัชกาลนั้น มีตำหนักต่างๆเรียงรายไปตามแนวริมกำแพงด้านตะวันตก ๖ ตำหนักเรียงรายไปตามแนวริมกำแพงด้านเหนือจนจดเขตวิทยาลัยครูสวนดุสิต ๔ ตำหนัก ส่วนอีกฝั่งคลองหนึ่ง ซึ่งตรงข้ามกับแนวตำหนักริมกำแพงด้านเหนือนั้น มีตำหนักอยู่อีกหนึ่งตำหนักตั้งอยู่ใกล้เนินดินเล็ก ซึ่งเนินนี้ เรียกกันว่า“เนินพระนาง”

ตึก ๖ ตึกนี้ เดิมเป็นตำหนักที่ประทับของพระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าสุวภักตร์วิไลยพรรณ (พระราชธิดาองค์ที่ ๑๐) ประสูติเมื่อวันที่ ๒ พฤษภาคม ๒๔๑๖ สิ้นพระชนม์เมื่อวันที่ ๑๙ สิงหาคม ๒๔๖๙ ท่านเจ้าคุณพระประยูรวงศ์ นัดดาสมเด็จพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์ (ช่วง บุนนาค) ผู้สำเร็จราชการแผ่นดินในรัชกาลที่ ๕ เป็นเจ้าจอมมารดา

ตรงข้ามกับตึก ๖ ซึ่งในปัจจุบันเป็นตึกสร้างใหม่นั้น แต่เดิมเป็นตำหนัก ๒ ตำหนัก สร้างขนานตามแนวกำแพงด้านเหนือ หน้าตำหนักหันสู่ลงคลองด้านหน้าตำหนักหนึ่งเป็นที่ประทับของพระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าอรประพันธรำไพ (พระราชธิดาองค์ที่ ๔๘) ประสูติเมื่อวันที่ ๗ กรกฎาคม ๒๔๒๘ สิ้นพระชนม์เมื่อ พ.ศ. ๒๔๗๖  ส่วนอีกตำหนักหนึ่ง เป็นที่ประทับของพระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าอดิศัยสุริยาภา.(พระราชธิดาองค์ที่ ๖๕) ประสูติเมื่อวันที่ ๑๔ กุมภาพันธ์ ๒๔๓๒ และได้ประทับอยู่ ณ วังสนามนอกของพระองค์ อันมีนามว่า “สวนปริฉัตร์” ซึ่งตั้งอยู่ ณ ถนนพิชัย

พระเจ้าบรมวงศ์เธอทั้งสองพระองค์นี้ ท่านเจ้าจอมมารดาอ่อน บุตรีเจ้าพระยาสุรพันธุ์ พิสุทธ (เทศ บุนนาค) เป็นเจ้าจอมมารดา และในระหว่างประทับอยู่ในสวนสุนันทานั้น ท่านเจ้าจอมมารดาก็ได้พำนักอยู่กับพระธิดาทั้ง ๒ พระองค์นี้ด้วย

ตึก ๑๙ ตึกนี้ เป็นตึกพำนักของท่านเจ้าจอมเอื้อน และเจ้าจอมแถม ท่านเจ้าจอมเอื้อน เป็นน้องร่วมบิดามารดาเดียวกันกับท่านเจ้าจอมมารดาอ่อน เกิดเมื่อ พ.ศ. ๒๔๓๐ เป็นท่านเจ้าจอมที่พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงพระเมตตามาก โปรดเกล้าฯ สถาปนาให้เป็นเจ้าจอมในตำแหน่งพระสนมเอก พระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์ทุติยจุลจอมเกล้าวิเศษ เท่าเทียมกับท่านเจ้าจอมมารดาผู้พี่ ท่านเจ้าจอมเอื้อนถึงอนิจกรรมเมื่อ พ.ศ. ๒๔๗๐ ที่บ้านถนนสุโขทัย ในการพระราชทานเพลิงศพของท่าน ณ สุสานหลวงวัดเทพศิรินทราวาส พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัวและสมเด็จพระนางเจ้ารำไพพรรณี พระบรมราชินี ได้เสด็จพระราชดำเนินไปทรงจุดผักแคพระราชทานเพลิงศพด้วย

ตึก ๒๐ ตึกนี้เป็นที่ประทับของพระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าอาทรทิพยนิภา  (พระราชธิดาองค์ที่ ๖๑) ประสูติในพระบรมมหาราชวังเมื่อวันที่ ๒๑ เมษายน ๒๔๓๒ ท่านเจ้าจอมมารดาชุ่ม ธิดาพระมงคลรัตนราชมนตรี (ช่วง ไกรฤกษ์) เป็นเจ้าจอมมารดา ได้เสด็จออกจากสวนสุนันทาไปประทับ ณ วังสวนนอก ถนนราชวิถี เชิงสะพานกรุงธนบุรี ภายหลังเมื่อได้มีการเปลี่ยนแปลงการปกครองเมื่อ พ.ศ. ๒๔๗๕ และสิ้นพระชนม์ที่วังนั้น เมื่อวันที่ ๒๓ มีนาคม  ๒๕๐๑

ตึก ๒๑ ตึกนี้ ตั้งตามแนวกำแพงด้านตะวันตก ตอนใกล้มุมบรรจบกำแพงด้านเหนือ เดิมเป็นตำหนักที่ประทับพระเจ้าบรมวงศ์เธอพระองค์เจ้าจุฑารัตนราชกุมารี (พระราชธิดาองค์ที่ ๗) ท่านเจ้าจอมมารดามรกฏ เป็นเจ้าจอมมารดา ประสูติเมื่อวันที่ ๑๗ ธันวาคม ๒๔๑๕ สิ้นพระชนม์เมื่อวันที่ ๓๑พฤษภาคม ๒๔๗๓ เชิญพระศพประดิษฐาน ณ หอนิเพททักษิณา ในพระบรมมหาราชวัง

ตึก ๒๒ ซึ่งเป็นตึกต่อจากตึก ๒๑ ลงมาทางด้านใต้ เดิมทางกระทรวงวังเตรียมจัดถวายเป็นพระตำหนักที่ประทับ พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าพิสมัยพิมลสัตย์ (พระราชธิดาองค์ที่ ๓๔ ) แต่ทว่า พระองค์ท่านโปรดประทับในพระบรมมหาราชวังจะเสด็จไปประทับในสวนสุนันทาบ้างก็เป็นครั้งคราว เมื่อมีพระราชประสงค์ที่จะไปเยี่ยมเยียนพระเชษฐภคินีหรือพระขนิษฐภคินีที่ประทับอยู่ในสวนสุนันทาเท่านั้น