แก้วใจจุลจอม : อนุสรณ์สถานแห่งความอาลัยรัก (1)
อนุสรณ์สถานแห่งความอาลัยรัก (1)
ตราบ…นิจนิรันดร
ด้วยความอาลัยรักอย่างท่วมท้นในพระราชหฤทัย ของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว (รัชกาลที่ 5) เป็นความรักอันยิ่งใหญ่ที่ประทับอยู่ในดวงฤทัยตราบนิรันดร์ เป็นความรักและความเมตตาที่มีต่อพระปิยมเหสี, พระน้องนางเธอ เป็นความทรงจำที่มิอาจลืมเลือนทุกลมหายใจ ตลอดระยะเวลาที่พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว(รัชกาลที่5)ทรงพระชนม์ชีพอยู่ แม้ร่างกายของพระองค์ท่านจะละสังขารไปแล้ว ก็ยังมีอนุสาวรีย์ที่ยังคงสถิตย์เป็นนิจนิรันดร์
และเพื่อให้พระญาณของพระปิยมเหสี พระราชธิดา และพระโอรสในพระครรภ์ ที่อยู่บนสรวงสวรรค์ ได้รับความปิติยินดี พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว (รัชกาลที่ 5)จึงได้ทรงสร้างอนุสรณ์สถานแห่งรักนิรันดร์ เพื่อเป็นความทรงจำอันแสนสวยงามและประจักษ์ถึงความรักความอาลัยที่พระองค์ทรงมีต่อ สมเด็จพระนางเจ้าสุนันทากุมารีรัตน์ พระบรมราชเทวี พระราชธิดา และพระราชโอรสที่อยู่ในพระครรภ์ มิมีเสื่อมคลาย
แห่งที่ 1 สร้างขึ้น ณ พระราชวังสราญรมย์ เมื่อ พ.ศ. 2423 เป็นอนุสาวรีย์บรรจุพระสริรางคาร ณ อนุสาวรีย์นี้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่นพิชิตปรีชากร ทรงพระนิพนธ์คำฉันท์จารึกไว้มีความว่า
“พระเป็นเจ้าคชารัตน์ สยามปัถพีทรง
คนึงหวังจะดำรง สฤษฎ์ที่ระลึกมี
ณ สมเด็จพระนางเจ้า สุนันทากุมารี
ประโยชน์สืบพระราชปี- ยอยู่เชิดพระสมยา
พระนางเจ้าเสด็จเนา ณ โลกนี้ในปีสวา
ดิถีโททสาวา- รเสาร์กัตติกามาศ
ทวาทัสสตาเสส ทวีทัศทวีขาด
ทวีศกและศักราช ประสูตรสืบพระชนมาน
พระนางเจ้าเสด็จเนา ณ โลกนี้กำหนดนาน
นพาทัศพรรษกาล กำหนดแล้วครไลสวรรค์
ณ วันจันทร์เดือนเจ็ด ดิถีแปดมะโรงวรรษ์
ทวีศกและพันพรร- ษสองร้อยกำหนดปี
จตุทัศทวีเส- สศักราชประจำปี
เสด็จโดยประเพณี อนิตยโลกยมรรคา
ประดิษฐปรางคปาสาน ประทานไว้ดำรงปรา-
ถนานุสร์พระนุชนา- มอยู่คู่ภุดาธาร
แห่งที่ 2 ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้สร้างขึ้นที่น้ำตกพลิ้ว จังหวัดจันทบุรี ในที่น้ำตกแห่งนี้ สมเด็จพระนางเจ้าฯ เคยเสด็จประพาสมาครั้งหนึ่ง เมื่อพระชันษา 14 พรรษา ทรงโปรดความสวยงามตามธรรมชาติของสถานที่แห่งนี้เป็นอันมาก เคยทรงปรารภว่าใคร่ที่จะเสด็จประพาสอีก และพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวก็ทรงตั้งพระราชหฤทัยไว้ว่า เมื่อสมเด็จพระนางเจ้าประสูติพระราชกุมาร พระองค์ใหม่แล้ว จะได้เสด็จพระราชดำเนินประพาส ณ ที่นี้ เป็นการสนองพระประสงค์แห่งองค์สมเด็จพระปิยมเหสี แต่บังเอิญเสด็จทิวงคตเสียก่อน จึงได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้สร้างอนุสาวรีย์บรรจุพระสริรางคารไว้ ณ ที่นั้นอีกแห่งหนึ่ง และได้พระราชทานถ้อยคำจารึกไว้ที่อนุสาวรีย์นั้นว่าดังนี้ :-
ที่ระลึกถึงความรัก
แห่ง
สมเด็จพระนางเจ้าสุนันทากุมารีรัตน์
พระบรมราชเทวี อัครมเหสี ซึ่งเสด็จทิวงคตแล้ว
ด้วยเธอได้มาถึงที่นี่ เมื่อจุลศักราช 1236
โดยความยินดีชอบใจมาก
อนุสาวรีย์นี้สร้างขึ้น
โดย
จุฬาลงกรณ์ บรมราช
ผู้เป็นพระราชสวามี อันมีทุกข์
เพราะระลึกถึงเธอเป็นอย่างยิ่ง
แห่งที่ 3 ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้สร้างขึ้น ภายในพระราชอุทยานหลังพระที่นั่งอุทยาน
ภูมิเสถียร พระราชวังบางปะอิน ณ อุทยาน แห่งนั้น เคยเป็นที่ๆ สมเด็จพระนางเจ้าฯ โปรดมากอีก
แห่งหนึ่ง ในการก่อนนั้นเมื่อสมเด็จพระนางเจ้าฯ ยังทรงดำรงพระชนม์ชีพอยู่ คราวใดที่โดยเสด็จสมเด็จพระบรมราชสวามีแปรพระราชฐานไปประทับแรม ณ พระราชวังบางปะอิน พระองค์และสมเด็จพระบรมราชสวามีได้เสด็จประพาส ณ พระราชอุทยานนี้ด้วยความสุขสำราญเบิกบานพระราชหฤทัย ด้วยกันทั้งสองพระองค์ แม้สมเด็จพระนางเจ้า จะได้เสด็จทิวงคต แต่ความหลังยังคงแนบแน่นในพระราชหฤทัย ของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว จึงได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ทรงสร้างอนุสาวรีย์ขึ้นเป็นที่ระลึกถึงความรักอีกแห่งหนึ่ง ได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯให้สลักศิลาจารึกข้อความอันเกิดจากส่วนลึกแห่งพระราชหฤทัยไว้ดังนี้
ที่ระลึกถึงความรัก
แห่ง
สมเด็จพระนางเจ้าสุนันทากุมารีรัตน์
พระบรมราชเทวี อัครมเหสี อันเสด็จทิวงคตแล้ว
ซึ่งเธอเคยมาอยู่ในสวนนี้ โดยความสุขสบาย
และเป็นที่เบิกบานใจ
พร้อมด้วยผู้ซึ่งเป็นที่รักและสนิทอย่างยิ่งของเธอ
อนุสาวรีย์นี้สร้างขึ้น
โดย
จุฬาลงกรณ์ บรมราช
ผู้เป็นสวามี อันได้รับความเศร้าโศก
เพราะความทุกข์อันแรงกล้าในเวลานั้น
แทบจะถึงแก่ชีวิต ถึงกระนั้นก็ยังมิได้หักหาย
จุลศักราช 1243
มณีจันทร์ฉาย